Ailelere öneriler
Bu bölümdeki bilgiler Prof. Dr. Mücahit Öztürk tarafından hazırlanmış olan DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) adlı kitapçıktan alınmıştır.
Çocuğunuzda DEHB olduğunu kabul ediniz
Çocuğunuzun diğer çocuklara oranla bazı zorlukları olduğunu bilmelisiniz. Gerçeği gizlemeye çalışmak ve sorunları konuşmaktan kaçmak, çocuğunuzda sadece ‘ondan rahatsız olduğunuz' ve ‘memnun olmadığınız' fikrini doğurur. Sorunun en erken dönemde bilinmesi ve kabul edilmesi onunla etkili ve faydalı mücadele edilmesini sağlayacaktır.
Öğretmenlere öneriler
Bu bölümdeki bilgiler Prof. Dr. Mücahit Öztürk tarafından hazırlanmış olan DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) adlı kitapçıktan alınmıştır.
DEHB'nin biyolojik bir bozukluk olduğunu aklınızdan çıkarmayınız. Ailenin yanlış tutumları DEHB belirtilerinin artmasına neden olabilir. Ancak sadece yanlış aile tutumu DEHB ye neden olmaz. Ancak belirtilerin artmasını sağlayabilir.
Çocuk yanlış davrandığında öncelikle nedenini anlamaya çalışınız. Bu davranışlar DEHB'ye bağlı olabilir. Ancak bunlar anne-baba, öğretmen, arkadaş tutumundan kaynaklanıyor da olabilir. Bazen ilaç yan etkileri bile bu davranışları tetikleyebilir. Sürekli “adı çıkan” bu çocukların çok sık başına gelen şey yargısız infaz edilmeleridir, onları bu kaderden kurtarınız. Potansiyel suçlu olarak görülmelerine izin vermeyiniz.
Hataları için sürekli ceza yöntemine başvurmayınız. Küçük bir yanlış için büyük bir ceza vermeyiniz. Cezayı, kızılacak davranış meydana geldikten hemen sonra veriniz. Zaman geçtikten sonra ceza verilirse çocuğun suç-ceza bağlantısını kurması güçleşecektir. Cezaların çocuğun fiziksel ve ruhsal bütünlüğüne zarar verici olmaması gerekir.
Tutarlı olmalısınız. Aynı davranışa daima aynı şekilde tepki veriniz. Bazı minik kusurları görmezden geliniz.
Çocuğun düşüncelerini ve duygularını ifade edebilmesi için fırsat tanıyınız. Gerekirse bunu çocuğa öğretiniz. Öfkelendiğinde duygularını dile getirmesine izin veriniz. Sabırla dinleyiniz.
Çocuk öfkelendiğinde siz öfkelenmeyiniz. Sakin olunuz. Öfkesi dindikten sonra onunla teke tek konuşunuz. Arkadaşlarının yanında eleştirmeyiniz. Ona yönelik güzel ifadeleri ve övücü sözleri ise özellikle arkadaşları yanında kullanınız.
Öfkesini kontrol edebildiği her durumda hemen olumlu geri bildirimde bulununuz. Onu sözel olarak ödüllendiriniz. Olumlu bir davranışı pekiştirirken daima o davranışı sözel olarak tanımlayınız. “Ahmet teneffüste arkadaşların ile gayet güzel oynadın bu beni çok mutlu etti” gibi net ifadeler kullanınız. Sürekli eleştiriye maruz kalan bu çocukların övgü dolu sözlere fazlaca ihtiyaçları vardır.
Bir sorunla karşılaştığında çözüm için kullandığı yöntemleri öğrencinizle tartışınız. Bu yöntemlerin sonuçlarını ve ona neye mal olduğunu konuşunuz.
Sınıfta ders esnasında yerinde duramadığını ya da dikkatini veremediğini fark ettiğiniz zaman ufak işler (örneğin: tahtayı silmek, kısa bir okuma parçasını okutturmak, vs) ile onu meşgul ediniz.
Size yakın bir yerde mümkünse en ön sırada oturmasını sağlayınız. Arka sıralarda ya da cam kenarı gibi dikkatinin kolay dağılacağı yerlere oturtmaktan kaçınınız. Dikkat eksikliği olan bir çocuğun ön sırada oturmasını sağlarken diğer çocuklara haksızlık yapmış olmazsınız. Gözü bozuk ve tahtayı göremeyen bir çocuğu ön sıraya oturttuğunuzda haksızlık yapmadığınız gibi.
Konuşurken göz teması kurup, aktif olarak onu dinlediğinizi hissettiriniz. Yavaş, net ve anlaşılır biçimde konuşunuz. İsteklerinizde ayrıntılara girmeyiniz. Daha çok somut kelimeler kullanınız.
Organize olmalarına yardımcı olunuz. Ödevlerinde öğrenmesini hedef alınız. Daha çok test usulü ödevler veriniz. Ödevleri mutlaka kontrol ediniz. Verdiğiniz ödevlere ilişkin öğrencilerinizin de görüşünü alınız. Onun severek yapabileceği türden ödevlere öncelik verip ödev yoğunluğu ve süresini başardıkça artırınız.
Ödev yapmaya, okuldan eve geldikten kısa bir süre sonra başlanmasını öneriniz.
Dersler konusunda aile ile işbirliğine giriniz. Eksik kalan yanların aile tarafından tamamlanmasını sağlayınız. Aileyi bu konuda yönlendiriniz.
Sınıf içinde hiperaktif davranışları sınıf huzurunu ve dikkatini bozmayacak nitelikte ise bu davranışlara imkân veriniz ve zararsız hareketleri görmezden geliniz (sırada ayakta durma, sandalyesini öne-arkaya sallama, ayaklarını sallama, kalem ve silgi ile oynama, karalama yapma gibi).
Derslerde görsel materyaller kullanıp interaktif öğrenme tekniklerine ağırlık veriniz. Minik molalar (fıkra anlatma, anı anlatma gibi) ile çocuğun dağılan dikkatini yeniden toplamaya çalışınız.
Özelikle teneffüs gibi kalabalık, organizasyonun ve kontrolün olmadığı ortamlarda öğrencinin hiperaktivite ve dürtüselliği artma eğilimindedir. Riskli ortamlarda öğrencinin öğretmen ya da görevli başka bir öğretmen tarafından yakın takibi gerekir. Çok özel durumlarda bu takibin aileden birisi tarafından yapılması da gerekebilir.
Empati kurmasına yardımcı olunuz. Şiddet yerine farklı çözümler ve alternatif davranışlar belirlemede öğrencinize yardımcı olunuz, yol gösteriniz.
Gün içerisinde akademik ağırlıklı dersleri sabah yapınız veya gün ortasına yaymaya çalışın, geç saatlere daha eğlenceli aktiviteler koyunuz.
Öğrencinin başarısını ne kadar küçük olursa olsun onu mutlaka sözel ve bazen de maddi olarak ödüllendiriniz. Teşvik edici güzel sözler onun için büyük ödül olacaktır.
Okuma kalitesi DEHB'si olan çocuklarda çok önemlidir. Okuma kalitesinin artması yönünde egzersizler veriniz. Hızlı okumasını teşvik etmeyip doğru ve akıcı okuyarak okuduğunu anlamasına katkı sağlayınız.
Sınavları test usulü ya da boşluk doldurma şeklinde hazırlamaya özen gösteriniz. Sınav notları konusunda katı olmayınız. Kanaat notu kullanınız. Sözlü ölçümlere de değer veriniz. Bildiği konuları sınıfta ifade etmesine izin vererek akademik özgüveninin artışına katkı sağlayınız.
Yazı kalitesi üzerinde fazla durmayınız. “Çirkin yazıyorsun” diye eleştirmeyin. Yazma hızı yavaş olabilir. Böyle durumlarda arkadaşlarının defterlerinden fotokopi almasına izin veriniz.
Sınav notu ile ilgilenmeyip, öğrencimizin bilgisi olup olmadığına bakınız. Bu çocuklar bildikleri sorulara dahi dikkatsizlikleri nedeniyle yanlış cevap verebilirler. Böyle durumlarda sınavda sorduğunuz soruları sözel olarak bilip bilmediğini kontrol ediniz.
Çocuk tıbbi tedavi alıyor ise bu konuda ona yardımcı olunuz. Bazı ilaçların yeterli dozda kullanımları için okulda da çocuğa ilaç vermek gerekebilir. Bu konuda aile ile işbirliğine girerek çocuğun tedavisine katkı sağlayınız
Her çocuğun kendi mahremi vardır. Çocuğun tedavi gördüğünü ve ilaç aldığını arkadaşları ile paylaşmayınız. Onların yanında “bugün ilacını almadın galiba yerinde duramıyorsun” gibi cümleler sarf etmeyiniz. Çocuğun özeline saygılı olmalısınız.
DEHB’li çocuklara sınıf içinde bazı sorumluluklar vermek sosyal uyum, özgüven ve akademik başarı artışına neden olur. Bu çocukları becerilerine göre sınıf içinde özel sorumluluklar vererek motive ediniz.
Yaramazlık yapıyor ya da beceremiyor gibi nedenleri öne sürüp DEHB’li çocuğu grup faaliyetlerinden uzaklaştırmayınız. Örneğin; bir geziye götürmemek ya da gösteriye katmamak gibi.